Agriculture Education In Marathi:
Agriculture Education:भारताची अर्थव्यवस्था व देशाच्या विकासदरात कृषी शेत्राचा मोलाचा वाट आहे कृषी शेत्र हे भारतीय अर्थव्यवस्थेचा कणा असून देशाचा विकासदर शेती उत्पादक्तेनुसार निश्चित होत असतो.भारतीय लोकसंख्येचा विचार केल्यास ६०% लोकसंख्या हि कृषी शेत्रात रोजगार निर्मिती करते सध्या परिस्थिती बघता अन्नधान,तेलबिया,कडधान्य, फळे, दुधव्यवसाय इत्यादी बाबींमध्ये कृषी शेत्र आपले वर्चस्व गाजवत आहे.परंतु देशातील युवकांचा Agriculture Education या शेत्राकडे पाहिजे तसा कल दिसून येत नाही.इतकी मोठी बाजरपेठ देशात उपलब्ध असताना देखील या शेत्राकडे युवकांची नापसंती दिसू लागली आहे.परंतु भावी युवा पिढ्यांसाठी जागतिक पातळीवर Agriculture Education हे एक महत्वाची संधी खुली झाली आहे.वाढता तंत्रज्ञानाच वापर आता सर्वच शेत्रात होताना दिसू लागला आहे त्यमुळे शेतीमध्ये देखील याचा अमुलाग्र बदल घडवून आणणे हि आजच्या काळाची गरज झालेली आहे.
वाचा:उन्हाळी भुईमुग शाश्वत लागवड पद्धती
शेतीचे भवितव्य टिकवून ठेवण्यासाठी कृषी,उद्यानविद्या,कृषी अभियांत्रिकी,कृषी जैव तंत्रज्ञान,पशुसंवर्धन,वनस्पतीशास्त्र,अन्न तंत्रज्ञान या सारख्या विषयामध्ये प्रशिक्षित मानवसंसाधनाची निर्मिती करणे अत्यंत गरजेचे झाले आहे.जागतिक बाजारपेठेत कृषी आणि कृषी सलग्न उद्योगांची उत्पादकता वाढवून कृषी शेत्रात स्थेर्य आणण्याच्या दृष्टीने अन्नधान निर्मितीत शाश्वतता आणणे हे कृषी शेत्रातील आव्हाने आहेत.त्यामुळे Agriculture Education याला अनन्यसाधारण महत्व प्राप्त झाले आहे.देशातील कृषी व त्यावरील संशोधन यामध्ये समन्वय साधण्याचे कार्य भारतीय कृषी अनुसंधान परिषदेचे आहे. या परिषदे अंतर्गत देशातील ६४ राज्य कृषी विद्यापीठे,३ केंद्रीय कृषी विद्यापिठे आणि ४ केंद्रीय विद्यापीठे कार्य करत आहे या सर्व विद्यापिठातून प्रशिक्षित मानवसंसाधन तयार होत आहे.
महाराष्ट्रातील कृषी विद्यापीठे :
Agriculture College In Maharashtra
१) महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ,राहुरी
२) डॉ.पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ,अकोला
३) डॉ.बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ,दापोली
४) वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ,परभणी
- वरील सर्व कृषी विद्यापीठाचे उदिष्ट पदविका,पदवी शिक्षणाचे राष्ट्रीय आणि अंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अभ्यासक्रम राबवून शाश्वत मनुष्यबळ निर्माण करणे.
- पदवीधरांमध्ये स्वयं रोजगार आणि उद्योजकता वाढी साठी प्रोत्साहन देणे.
- ग्रामीण शेत्रात विकासाचा पाया उभा करणे त्याच बरोबर शाश्वत पर्यावरण निर्मितीसाठी योग्य सुजाण पदवीधर निर्माण करणे.
- महिला वर्गांमध्ये कृषी शेत्राची जागरूकता निर्माण करणे.
- कृषी त्याच बरोबर कृषी सलग्न शेत्राचा विकास करणे.
Agriculture Education कृषी शेत्राची ओढ निर्माण होण्यासाठी प्राथमिक व माध्यमिक स्तरावर कृषी अभ्यासक्रमाचा समावेश करणे अत्यंत गरजेचे झाले आहे.सध्या राज्यामध्ये १४९ कृषी व कृषी सलग्न महाविद्यालये आहेत ज्यातून किमान १६००० विद्यार्थ्यांना अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश दिला जातो.त्यामुळे मोठ्या प्रमाणात प्रशिक्षित मानव संसाधनाची निर्मिती होते.
पदवी अभ्यासक्रम लिस्ट:
- बी.एस्सी(ऑनर्स) कृषी
- बी.एस्सी(ऑनर्स) उद्यानविद्या
- बी.एस्सी(ऑनर्स) वनविद्या
- बी.एफ.एस्सी(मत्स्य विज्ञान)
- बी.टेक.(अन्न तंत्रज्ञान)
- बी.टेक.(जैव तंत्रज्ञान)
- बी.टेक.(कृषी अभियांत्रिकी)
- बी.एस्सी(ऑनर्स)सामाजिक शास्त्र
- बी.एस्सी(ऑनर्स)कृषी व्यवसाय व्यवस्थापन
वरील चारही विद्यापीठामध्ये प्रवेश घेण्यासाठी सन २०१७ -१८ राज्य सामाईक प्रवेश परीक्षा(MHT-CET) उतीर्ण करणे बंधनकारक आहे मात्र यामध्ये आता बदल करण्यात आला असून MHT-CET च्या ठिकाणी आता JEE/NEET/AIEEA-UG(ALL INDIA ENTRANCE EXAMINATION TEST FOR ADMISSION) यापैकी कोणतीही सामाईक प्रवेश परीक्षा ग्राह्य धरल्या जाते.
कृषी पदवुत्त्त्तर अभ्यासक्रम:
- एम.एस्सी (कृषी)
- एम.टेक (कृषी अभियांत्रिकी)
- एम.एस्सी (जैव तंत्रज्ञान)
- Agriculture Education महाराष्ट्रातील चारही कृषी विद्यापीठात हे दोन वर्षाचे अभ्यासक्रम राबिविले जातात.त्याच बरोबर तीन वर्षाचे आचार्य अभ्यासक्रम देखील राबविले जातात.
- एम.टेक(अन्न शास्त्र) आणि एम.एस्सी (गृह विज्ञान) हे पदवुत्त्त्तर अभ्यासक्रम वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ,परभणी या ठिकाणी उपलब्ध आहे.
- एम.एस्सी( कृषी हवामान शास्त्र) हा अभ्यासक्रम महात्मा फुले विद्यापीठात उपलब्ध आहे.
- एम.एस्सी(मत्स्य विज्ञान)हे पदवुत्त्त्तर अभ्यासक्रम डॉ.बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ,दापोली येथे राबवण्यात येतो.
- एम.एस्सी(उद्यानविद्या) या अभ्यासक्रम सर्वच विद्यापीठात राबवण्यात येतो यामध्ये प्रामुख्याने भाजीपाला शास्त्र,फुलोत्पादन,पुष्पोज्ञान,बगीचा सुशोभिकरण इत्यादी संबंधित अभ्यासक्रम शिकविला जातो.
कृषी आचार्य अभ्यासक्रम:
Agriculture Education आचार्य अभ्यासक्रम साठी CET (सामाईक प्रवेश परीक्षा) देणे गरजेचे असते.महाराष्ट्र कृषी विद्यापीठे परीक्षा मंडळ,पुणे यांच्या मार्फत हि परीक्षा राबिविली जाते.महाराष्ट्रातील चारही विद्यापीठात आचार्य पदवी अभ्यासक्रम सुरु झाला असून एकूण १५ कृषी शाखेतील विषयात हा अभ्यासक्रम उपलब्ध आहे.चारही विद्यापीठाचा विचार केल्यास आचार्य पदवी साठी एकूण २५४ जागांसाठी अभ्यासक्रम राबविला जातो.
| कृषी विद्यापीठे | आचार्य पदवीसाठी जागा |
|---|---|
| १) महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ,राहुरी | ७६ |
| २) डॉ.पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ,अकोला | ५६ |
| ३) डॉ.बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ,दापोली | ४९ |
| ४) वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ,परभणी | ७३ |
कृषी क्षेत्रतिल गुणवत्ता वाढीवर भर:
कृषी शेत्रातील जागतिक बाजारपेठेत होणारी वाढ व कृषी शेत्रात वाढता तंत्रज्ञानाचा वापर हा एक अमुलाग्र्य बदल लक्षात घेता. प्रशिक्षित मानव संसाधन, उद्योजक निर्माण करण्याची गज आज देशाला आहे त्यामुळे जास्तीत जास्त प्रत्याषिक शिक्षणावर भर देण्याच्या शिफारशी पाचव्या अधिष्ठानात करण्यात आल्या.त्यानुसार २०१७-१८ पासून सुधारित अभ्यासक्रम चारही विद्यापीठात लागू करण्यात आला.
१)Agriculture Education पदवी अभ्यासक्रम मध्ये प्रत्यक्षिकावर भर देणे.
२) कृषी शेत्रात संगणकाचा वापर, सुश्म सिंचन ,सौर उर्जाचा वापर वाढवणे, जैव तंत्रज्ञान त्याच बरोबर काटेकोर शेती व्यवस्थापन,उद्योगीक कौशाल्य विकसित करणे.इत्यादी बाबीचा समावेश करणे बंधनकारक आहे.
३) सर्व पदवी अभ्यासक्रम मध्ये योग,मानवी मुल्ये ,नीतिशास्त्र इत्यादी समान विषयाचा समावेश अभ्यासक्रमात करणे.
४) व्यावसायिक पदवी म्हणून कृषी विज्ञान शेत्रातील पदव्यांना मान्यता देणे.
५)RURAL ENTREPREURSHIP AWARENESS DEVELOPMENT YOJNA याद्वारे व्यावसायिक कौशल्य विकसित करण्यासाठी विशेष प्रयत्न केले जात आहे.
६) NATIONAL CORE GROUP हा एक भारतीय कृषी अनुसंधान परिषदेच्या अंतर्गत राबविण्यात येणार उपक्रम आहे.या अंतर्गत पदवुत्त्त्तर व आचार्य अभ्यासक्रम मध्ये सुधारणा करण्यातली असून २०२२-२३ पासून नवीन अभ्यासक्रम लागू केला आहे.
कृषी पदवी धारकांना रोजगाराच्या संधी:
१)Agriculture Education कृषी व कृषी सलग्न पदवी प्रांप्त केलेल्या उमेदवारांना खाजगी तसेच सरकारी शेत्रात भरपूर प्रमाणात संधी उपलब्ध आहे. खाजगी शेत्रात अनेक कृषी खते उत्पादक कंपन्यात तज्ञ मनुष्यबळाची मागणी दिवसेंदिवस वाढत चालली आहे.
२) कृषी पदवी धारक सरकारी शेत्रात कृषी विद्यापीठे/कृषी विभाग यामध्ये संधी उपलब्ध होते.खाजगी शेत्रात कंपन्या,बियाणे/खत कंपन्या,बँका,कीटकनाशक कंपनी त्याच बरोबर सिंचन व्यवस्थापन करणाऱ्या कंपन्या(तुषार सिंचन,ठिबक सिंचन)या शेत्रातील कंपन्या,शेतीपूरक अवजाराच्या कंपन्या,प्रक्रिया उद्योगातील कंपन्या इत्यादी ठिकाणी भरपूर प्रमाणात मागणी आहे.
३) कृषी पदवी धारक व्यक्तीस स्वतःचा कृषी पूरक व्यवसाय उभारण्याची संधी प्राप्त होते.
४) कृषी अभियांत्रिकी पदवी धारकास तंत्रज्ञान शेत्रातील कृषी विषयक यंत्रीकरण उत्पादन कंपन्यात अंतरराष्ट्रीय पातळीवर देखील मोठी संधी उपलब्ध होते.
५) कृषी अन्नतंत्रज्ञानात पदवी धारकास प्रक्रिया उद्योगामध्ये देखील संधी वाढत आहे.
६) कृषी जैव तंत्रज्ञान पदवी धारकांना भारतीय कृषी अनुसंधान प्रकल्पा अंतर्गत संशोधनात अनेक संधी उपलब्ध आहे.
७) कृषी विद्यापीठा अंतर्गत कृषी पदवी धारकास पदवुत्त्त्तर महाविद्यालयात वाख्यता म्हणून संधी उपलब्ध होते.
८) कृषी तंत्रनिकेतन,कृषी तंत्र विद्यालयात शिक्षक या पदावर कृषी पदवी धारकास नोकरी लागते.
९) शेती विषय असलेल्या माध्यमिक व उच्च माध्यमिक विद्यालय त्याच बरोबर कनिष्ठ महाविद्यालयात शिक्षक म्हणून संधी उपलब्ध होते.
१०) कृषी संशोधक म्हणून कृषी विद्यापीठा अंतर्गत येणाऱ्या कृषी संशोधन केंद्रात शास्त्रज्ञ या पदावर नियुक्ती होते.
११) कृषी पदवी धारकास भारतीय कृषी अनुसंधान परिषदेच्या वेगवेगळ्या राष्ट्रीय संशोधन केंद्रावर शास्त्रज्ञ म्हनुन निवड होत असते.
सार्वजनिक/खाजगी/बँकिग शेत्रातील संधी:
- Agriculture Education:महसूल विभाग,वन विभाग,पोलीस,वित्तविभाग या सारख्या अनेक पदासाठी पदवीधारक पात्र असतात.महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाच्या बहुतांश पदासाठी कृषी पदवी धारक पात्र असतो.
- राष्ट्रीयकृत बँकेतील कृषी अधिकारी तसेच विकास अधिकारी होण्यास पदवीधारक पात्र असतो.
- खादीग्राम उद्योग,अन्न महामंडळ,पणन महामंडळ इत्यादी मध्ये काम करण्याची संधी उपलब्ध होते.
- वेगवेगळ्या कृषी किवा सलग्न प्रयोगशाळा- केंद्र व राज्य स्तरावरील प्रयोगशाळा उदा: माती परीक्षण,पाणी परीक्षण,उतीसवर्धन प्रयोगशाळा,बीजप्रक्रिया, दुधजन्य प्रयोगशाळा,संशोधन व विकास प्रयोगशाळा इत्यादी शेत्रात नोकरी लागू शकते.
- कृषी आयात निर्यात शेत्र,अंतरराष्ट्रीय बँका,वित्त कंपन्या,निगम,बहुराष्ट्रीय कंपन्या.इत्यादी
कृषी पदवी धारकास स्वतःचा व्यवसायच्या संधी:
- जैविक खात तयार करणारी कंपनी स्थापन करणे.
- उच्च तंत्रज्ञानावर आधारित शेती करणे.
- प्रक्रिया उद्योग उभा करणे.
- शेतीपूरक उद्योग.
- कुकुटपालन व्यवसाय उभा करणे.
- मत्स व्यवसाय.
- शेळीमेंढी पालन
- रेशीम उद्योग
- बिजोत्पादन प्रकल्प उभा करणे.
- दुधजन्य व्यवसाय.
Agriculture Education यासारखे अनेक व्यवसाय कृषी पदवी धारक करू शकतात.यातून युवा वर्गाला आत्मनिर्भर होण्यास मदत मिळते.कृषी पदवी धारक हे बहुतांश शेती उपयोगी व्यवसायात उदा: शेतकरी उत्पादक कंपनी स्थापन करणे फायदेशीर ठरते यातून अनेक पदवीधारकांसाठी रोजगाराची संधी प्राप्त होते.
कृषी शेत्रात करियर घडवण्याच्या संधीला उत्कृष्ट वाव प्राप्त होत आहे युवा वर्गणी या संधीचे सोने करावे असे आव्हान सरकारकडून होताना दिसत आहे परंतु याचे महत्व सुरवातीपासून पटून देणे गरजेचे आहे त्यासाठी माध्यमिक तसेच उच्च माध्यमिक विद्यालयातील अभ्यासक्रमात शेती संबंधित विषयाचा समावेश करणे गरजेचे आहे. वाढते तंत्रज्ञान हे शेतीशी निघडीत कसे करता येईल या कडे कल वाढत चालला आहे. वाढती लोकसंख्या हि उदयच्या काळात अन्नधान्य पुरवठ्यासाठी एक आव्हान तयार होणार असून यामुळे नियोजित शेती व्यवस्थापन करणे गरजेचे आहे. Agriculture Education हे प्रत्येक शेतकरी कुटुंबाकडे असणे आवश्यक आहे.यातून शाश्वत शेती पद्धती अंगीकारता येते. शेती मधील नियोजनाचा मार्ग सोपा होतो.शेती मधील उत्पादन क्षमता वाढीसाठी त्याच बरोबर नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर शेती शेत्रात करणे अवगत होते.