Cotton Crop Diseases In Marathi:
Cotton Crop Diseases:नमस्कार शेतकरी बंधुनो,संपूर्ण माहिती हि कृषी विद्यापीठाच्या संशोधकंच्या मार्गदर्शनाखाली दिली जात असून शेतकरी वर्गाने ह्याचा पुरेपूर फायदा करून घ्यावा व आपल्या उत्पादनात ६० ते ७० टक्के वाढ करून घेण्याची शाश्वती कृषी संशोधक देत आहेत.Cotton Crop Diseases मध्ये आपण किंड व रोगांचे एकात्मिक व्यवस्थापन कसे करावे या संबंधित माहिती या लेखात बघणार आहोत.Cotton Cultivation in Maharashtra महारष्ट्रात कापसाचे पिक सर्वाधिक घेतले जात असून जवळ पास महाराष्ट्रातील ४५ लाख हेक्टार शेत्रावर कापसाची लागवड केली जाते. परंतु इतक्या मोठ्या शेत्रावर शेती होत असताना देखील शेतकऱ्याच्या उत्पादनात वाढ मात्रा पाहिजे तशी होत नाही,उत्पादनात वाढ न होण्याच्या प्रमुख कारणांची विचारणा केली असता,शेती करत असताना अभ्यासात्मक पद्धतीचा वापर न करणे असे कृषी विद्यापीठाच्या संशोधकांनी नमूद केले आहे.
हेही वाचा :कापसाची किड नियंत्रण पद्धती
Cotton Crop Diseases चे नियोजन करत असता शेतकऱ्यांना संपूर्ण अभ्यासात्मक पद्धतीची माहिती व्हावी त्यासंबंधित माहिती आपण बघणार आहोत. शेतकरी बंधूनी, कापसाची रोग नियंत्रण व्यवस्थापनात १०० % ह्या पद्धतीचा वापर केल्यास उत्पादनात निश्चितच वाढ करता येईल,चला सुरुवात करूया !
खरीप कडधान्याची शाश्वत लागवड पद्धती
कापसावरील प्रमुख रोगांचे प्रकार व उपाययोजना :
Cotton Production Issues
१) कवडी:
कापसाची लागवड करत असाल तर हा रोग कापसाच्या सर्वत्र भागावर ह्याचा प्रादुर्भाव बघावयास मिळतो.हा रोग खूप मोठ्या प्रमाणात बघावयास मिळतो कोलेटोट्रीकम इन्दिकम हि बुरशी ह्या रोगाचे प्रमुख कारण आहे.ह्या रोगांचा प्रादुर्भाव देशी व अमेरिकन अशा दोन्ही वाणावर आढळतो.
रोगाची लक्षणे:
- (Cotton Crop Diseases) कवडी हा रोग दोन अवस्थेत कपाशीवर येत असतो.पहिली अवस्था हि रोपे येण्याची व दुसरी अवस्था हि बोंडे लागल्या नंतरची असते. पहिल्या अवस्थेत ह्या रोगाचे संक्रमण झाल्यास रोपे मरतात,रोपे येण्याच्या काळात बीजदलावर गोलाकार असे तांबूस ठिपके दिसून येतात. त्याच बरोबर देठ कोवळे असताना व्रण किंवा चट्टे जमिनीलगतच्या भागावर येऊन रोपे मरतात.ह्या रोगाची विशेषता म्हणजे रोपे आल्या नंतरच्या पानावर किंवा फांद्यावर रोगाची लागण दिसून येत नाही.
- दुसऱ्या अवस्थे मध्ये रोगाचा प्रादुर्भाव हा थेट बोंडावर असतो. बोंडवरील अगर पानाच्या कडाने तपकिरी तेलकट चट्टे किंवा किंवा ठिपके दिसून येतात त्यानंतर हा भाग खोलगट होतो व कडा उंच दिसू लागतात,बोंडा चा बराच भाग हा ठिपक्याने व्यापला जातो. बोंडा मधला कापूस सरकीस घट चिटकून जातो.अशा परिस्थितीला कवडी असे म्हणतात.
रोगाचा प्रसार:
- ह्या रोगाचा प्रसार प्रामुख्याने रोगट किंवा दुषित बियाणामुळे होत असतो. जमिनी मधील झाडाच्या रोगट अवशेषापासून देखील ह्याची लागण पिकांना होत असते त्याच बरोबर बीज बुरशीजन्य असल्यास हवा व जमिनीतून ह्याचा प्रसार होतो.वातावरण दमट किंवा थोड्या प्रमाणात उष्ण असल्यास हा रोग झपाट्याने प्रसारित होतो.
उपाययोजना:
- बीज प्रक्रिया महत्वाची आहे पेरणी आधी थायरम ३ ग्राम प्रती किलो चोळून एक एकजीव करावे
- शेतामधील पालापाचोळा रोगात झाडे व फांद्या गोळा करून जाळून टाकाव्यात.
- रोगाचा प्रादुर्भाव दिसत असल्यास कॉपरऑक्झीक्लोराईट हे ताम्रयुक्त औषधाच्या दोन – तीन फवारण्या कराव्या (प्रमाण २५ ग्राम / १० लिटर पाणी)
२) करपा:
करपा हरोग कपाशीवर येणाऱ्या प्रमुख रोगामध्ये मोडला जातो.अनुजीवामुळे पसरणारा हा रोग झ्ह्यानोमोनास माल्व्हेसेरम ह्या अनुजीवामुळे होत असतो हा रोग दोन्ही देशी व अमेरिकन कपाशीवर प्रादुर्भाव करतो.ह्या रोगाचे सर्वाधिक प्रमाण हे अमेरिकन कपाशीवर जास्त प्रमाणात असते.
रोगाची लक्षणे:
- ह्या रोगाची अवस्था हि पेरणीपासून ते पिके बोंडा अवस्थेत येत पर्यंत केव्हाही दिसू शकते. शिराजवळ च्या पानावर व कापसाच्या पाना खाली प्रथम हिरव्या ठिपक्या दिसतात हि ठीपके कालांतराने तांबूस होतात व नंतर ते काळसर पडतात पुढे ह्याचे प्रमाण वाढून पाने करपली जातात.त्याच बरोबर बोंडावर आणि पानावर ठिपके पडतात व पुढे तपकिरी झाल्यावर कापसाची क्वालिटी बिघडण्यास सुरवात होते.
रोगाचा प्रसार:
- (Cotton Crop Diseases) ह्या रोगाचा प्रसार प्रामुख्याने रोगट किंवा दुषित बियाणामुळे होत असतो. जमिनी मधील झाडाच्या रोगट अवशेषापासून देखील ह्याची लागण पिकांना होत असते त्याच बरोबर बीज बुरशीजन्य असल्यास हवा व जमिनीतून ह्याचा प्रसार होतो.वातावरण दमात किंवा थोड्या प्रमाणात उष्ण असल्यास हा रोग झपाट्याने प्रसारित होतो.
उपाययोजना:
- पेरणीपूर्वी बीज प्रक्रिया करणे गरजेचे आहे. त्यासाठी पुढील उपाय करावा आंतरप्रवाही बुरशीनाशकाची बीज प्रक्रिया करावी त्यासाठी कार्बेन्डझीम बाविस्टीन १.५ ग्राम प्रती किलो या प्रमाणात वापर करावा
- रोगाचा प्रभाव जाणवतच ऑक्झीक्लोराईड ५० % पाण्यात १२५० ग्राम + स्टेप्तोसायक्लीन १०० PPM ५०० लिटर पाण्यात मिसळून २-३ फवारण्या कराव्या.
- बियानावर सुडोमोनास फ्लुरोसन्स या जैवकाची १० ग्राम / किलो बियाणे या प्रमाणात बीज प्रक्रिया आणि कपाशीच्या पिकावर २ % द्रावणाची ३०,६०,९० दिवसांनी याच जैवकाच्या ३ फवारण्या करणे बंधनकारक आहे.
३) पानावरील ठिपके:
कापसाच्या पिकावरील हा एक बुरशीजन्य रोग असून प्रामुख्याने टो पानावर दिसून येतो.देशी व अमेरिकन वाणा वर ह्याचा प्रादुर्भाव जाणवतो.
रोगाची लक्षणे:
- Cotton Crop Diseases सुरवातीला तपकिरी रंगाचे लहानलहान गोलाकार ठीपके पानावर दिसतात कालांतराने हे ठिपके मोठे होऊन एकमेकात मिसळतात ठीपक्याचे व्यवस्थित निरीषण केल्यास ठीपक्याच्या बिंदूत छोटे छोटे वर्तुळ दिसून येतात.
- रोगाचा प्रादुर्भाव झालेली पाने वाळायला सुरवात होते व शेवटी गळून जातात या रोगाचा प्रसार सर्वाधिक दमट व पावसाळी हवामानात वेगाने होतो.
kharip Crop planning|आपत्कालीन परिस्थितीत असे करा नियोजन
उपाययोजना:
- शेतीतील रोगग्रस्त पाने जमा करून जाळून टाकावी.
- रोगाचा प्रसार दिसत असल्यास ०.२५ % तीव्रतेचे प्रमाण असलेले कॉपर ऑक्झीक्लोराईट २५ ग्राम प्रती १० लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.
- ०.२ % तीव्रतेची डायथेन झेड-७५ या बुरशीनाशकाची फवारणी करावी.
४) मूळ कुजव्या:
हा बुरशीजन्य रोग असून मायक्रोफोमिना फ्यजीओलीना या बुरशीपासून लागण होते.हा रोग मुख्यता देशी तसेच अमेरिकन कपाशीवर येतो या रोगाची बुरशी हि सर्वाधिक काळ म्हणजे वर्षानुवर्षे जमिनीत राहत असते.
रोगाची लक्षणे:
झाड अचानक कोमाज्ण्यास सुरवात होते व ते वाळते. हलक्या हाताने झाड जमिनीतून उपटल्या जाते.अशा परिस्थितीत झाडाची मुळे कुजलेली असतात व साल लवकर निघून जाते.सालीच्या आतला मुळाचा व खोडाचा रंग तपकिरी किंवा काळा होत जातो. सालच्या आतील भागामध्ये रोग प्रसारित बुरशी च्या काळ्या रेघाच्या छोट्या छोट्या गोळ्या दिसतात.
रोगाचा प्रसार:
ह्या रोगाचा प्रसार हा रोगट बियाणे आणि दुषित जमिनीमुळे होतो. प्रामुख्याने रोगाचा प्रादुर्भाव जमिनिद्वारे होत असतो कारण रोगाची बुरशी हि जमिनीत जास्त काळ टिकते.अधिक तापमान व जमिनीतील कमी ओलाव्याचे प्रमाण हे या रोगात कारणीभूत ठरतात.
उपाययोजना:
- पेरणी पूर्वी बीज प्रक्रिया ट्रायकोडर्मा व्हीडीटी ४-६ ग्राम / किलो बियाणास चोळावे.
- कॉपर ऑक्झीक्लोराईट ३ ग्राम १ लिटर पाण्यात मिसळून हे द्रावण रोग ग्रस्त झाडाच्या खाली गोलाकार पद्धतीने टाकावे. वाफसा तयार करणे मूळ उद्देश.
- पाण्याची वेळ निश्चित असावी पाण्याचा नीचरा होणे गरजेचे आहे.
- पेरणीपूर्वी बियाणे कर्बेन्डीझिम (बावीस्टीन ५० %) १.५ ग्राम प्रती किलो प्रमाणे लावाने फायद्याचे ठरते.
५) दहिया रोग :
हा एक बुरशी जन्य रोग असून रामूलेरीया अरिओलाय ह्या बुरशी पासून पसरतो. हा रोग पिक वाढीच्या अवस्थेत असताना सर्वाधिक पसरण्यास सुरवात होते. जमिनीतील आद्रताहि जास्त प्रमाणात असल्यास दहिया रोग वेगाने पसरतो.शेती हि नदी जवळ असल्यास ती खोलगट असेल तर रोगाची लागण लवकर होते.
रोगाची लक्षणे:
रोगाची लागण झाल्यास सर्वप्रथम झाडाच्या जुन्या पानावर ह्याचा परिणाम जाणवतो पानाच्या खालच्या भागात चट्टे दिसतात ते भुरकट रंगाचे असून कोनाकृती किवा ओबडधोबड आकार असतो.झाडाच्या शीर व उपशिरा मध्ये तो ठीपक्याच्या स्वरुपात निदर्शनास येतात.
(Cotton Crop Diseases) रोगाची तीव्रता हि अधिक प्रमाणास असल्यास पाने भुरकटतात व त्याची पानगळ होत असते.ह्यातूनच उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात घट होते.
रोगाचा प्रसार :
शेतामध्ये साचलेल्या पालापाचोळावर हि रोगट बुरशी असते.वातावरणातील बदल हेही मुख्य कारण मानले जाते.रोगाच्या प्रसारामध्ये दुय्यम प्रसार हा हवेतून होत असतो. बुरशीजन्य बीज हवेतून प्रसरण पावतात.
उपाययोजना :
- शेतातील संपूर्ण पालापाचोळा जमा क्कारून जाळून टाका .
- ३०० पोताची गंधकाची भुकटी रोगाचा प्रादुर्भाव दिसताच धुरळावी प्रमाण (२० किलो / हेक्टार )
- रोगाचा प्रतिबंध चांगल्या पद्धतीने करावयाचा असल्यास कर्बेन्डीझिम ०.१ % तीव्रतेची द्रावण दोन तीन फवारण्या कराव्या.
६) मर रोग :
मर ह्या रोगाचा प्रादुर्भाव हा फक्त देशी कपाशीच्या वाणावर आढळतो.अमेरिकन वाणाची रोग प्रतिकार क्षमता ह्या रोगासाठी उत्तम आहे.
मर रोगाचा प्रसार जमीन दुषित असल्यास किंवा बियाणे रोगट असल्यास होत असतो.
उपाययोजना:
- (Cotton Crop Diseases) ह्या रोगाची प्रतिकार क्षमता असलेल्या वाणाची निवड शेतकरी बंधूनी करावी.शेता मध्ये पिकाची फेरपालट करणे गरजेचे आहे.
- पेरणीच्या आधी बियाणास बाविस्टीन १.५ ग्राम प्रती किलो किंवा थायरम ३ ग्राम प्रती किलो बियाणास बीजप्रक्रिया करणे ह्या रोगासाठी प्रतीकारक्षमता वाढवण्यास फायदेशीर ठरते.
७) आकस्मिक मर :
ह्या रोगाची लक्षणे इतर रोगापेक्षा वेगळी असून शेतकरी बंधुनो व्यवस्थित समजून घ्या.ज्या झाडांना रोगाची लागण झाली आहे त्या झाडाची मुळे कुजत नाही.अशा रोगग्रस्त झाडाला १०० % नवीन फुट येत असते.
ह्या कपाशीच्या रोगाचा प्रादुर्भाव असलेली झाडावरील पाने शीण होऊन मलूल होत असतात.रोगग्रस्त झाडाचा ताठरपणा कमी होतो व झाडे सुकू लागतात.पाने पिवळी होण्यास सुरवात होते व बोंडे जलद गतीने फुटतात व जलद गतीनेच वळतात.
उपाययोजना:
(Cotton Crop Diseases)
- कपाशीचे पिक घेत असताना शेतामध्ये भेगा पडणार नाही ह्याची दक्षता घ्यावी.
- शेतामध्ये कोळपन्या करणे फायद्याचे ठरते.
- पाण्याचा ताण पडत असल्यास सुरक्षित पाणी देणे बंधनकारक आहे.
- शेत नीटनीटके ठेवावे व कचरा होऊ देऊ नये.
- कपाशीची पेरणी करण्याआधी संपूर्ण शेतात स्वच्छता करून घ्यावी.
- ह्यामध्ये महत्वाचे कपाशीच्या खोडण्याचे पिक घेणे टाळावे.
- जमिनीची मशागत उत्तम प्रकारे करावी.
- शेतातील बांध नियमीत स्वच्छ करत राहावे.
- पेरणीपूर्वी बीज प्रक्रिया महत्वाची आहे त्यासाठी कर्बेन्डीझिम (बावीस्टीन ) १.५ ग्राम प्रती किलो बियाणास चोळावे.
- बुरशी नाशकाची फवारणी पिकावर रोगाची लक्षणे दिसताच करावी.
- शेतामध्ये पाणी साचणार नाही ह्याची दक्षता घ्यावी.
८) बोंड सड :
हा रोग मिश्र प्रकारच्या बुरशी मुळे व अनुजीवामुळे कपाशीवर येत असतो सर्वाधिक प्रमाणात ह्या रोगामुळे इतर रोगाच्या तुलनेत शेतकऱ्याचे नुकसान झाल्याचे संशोधनातून सिद्ध झाले आहे.ह्या रोगामुळे उत्पादनात कमालीची घट झाली असून रुईची प्रतही बिघडल्याचे आढळून आले आहे.
रोगाची लक्षणे :
(Cotton Crop Diseases) बोंड अळीने केलेल्या छिद्र मधून मिश्र प्रकारच्या बुरशी आणि जीवाणू आतमध्ये जातात व बोंडे सडण्यास सुरवात होते.ज्या बोंडावर रोगाचा प्रादुर्भाव झाला असतो त्या बोंडाची वाढ थांबते. रुईची प्रत ढासळते व बियांची प्रतही खालावली जात असून त्यांची उगवण क्षमता नष्ट होते.
उपाययोजना :
- कापसाचे पिक दडणार नाही ह्याची काळजी घ्यावी.असे केल्यास रोगाची तीव्रता कमी होण्यास मदत मिळते.
- यामध्ये बोंड कीड चे व्यवस्थापन करणे गरजेचे असते.जसे कि बोंडअळ्या,करपा ,कवडी यासारख्या महत्वाच्या किडींचे वेळीच नियंत्रण करणे गरजेचे आहे.त्यामुळे रोग आटोक्यात राहण्यास मदत मिळते.
- कर्बेन्डीझिम (बावीस्टीन ) च्या पाण्यात मिसळून दोन फवारण्या कराव्या यामुळे रोग नियंत्रित राहण्यास मदत मिळते.( फवारणीच्या मात्रा कर्बेन्डीझिम १० ग्राम ओरती १० ली पाणी )